Gilbert Dubois (77) is een gepensioneerde rijkswachter die sinds zijn pensioen graaft naar wat er precies in de meidagen van 1940 is gebeurd. 'Ik was toen nog een kind', zegt Dubois, thuis in Gent. 'Maar ik wist van jongs af dat ik het fijne wilden weten van die eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog. Ik heb er pas de tijd voor gekregen toen ik stopte met werken, in 1989.'

Al twintig jaar bestudeert Dubois het terugtrekken van de Engelse troepen, tussen 10 en 23 mei 1940, op de zogenaamde Gort Line - de grens België-Frankrijk. 'Vrij snel stootte ik op verhalen van Engelsen die in die periode Belgische burgers hadden terechtgesteld. Daar wilde ik het fijne van weten. Wie waren die mensen en waarom kregen ze de kogel?'

Sommige van die verhalen waren al bovengespit. 'Door heemkundige kringen', zegt Dubois. 'Die leverden vaak zeer grondig werk. Het is echter jammer dat de bevindingen van zulke lokale geschiedkundigen doorgaans niet veel verder geraken dan de regio waarin ze spelen. Zo komt het dat sommige mensen misschien wel weet hebben van terechtstellingen in hun dorp, maar geen idee hebben dat de Britten her en der bruut tekeer zijn gegaan.'

Rechtstaand begraven

Gilbert Dubois stootte op gruwelijke verhalen in onder meer de Oost-Vlaamse dorpen en gemeenten Denderhoutem (2 mensen), Denderleeuw (1), Okegem (4) en Petegem (1) en in de West-Vlaamse Helkijn (16 à 18 personen), Menen (1) en Veurne (8). 'In Petegem (vandaag Wortegem-Petegem, nvdr.) wierpen de Engelsen een granaat in het huis van postbode Aimé Stichelbaut - hij had geweigerd zijn huis te verlaten. Stichelbaut raakte gewond, maar zijn 80-jarige schoonmoeder kwam om het leven.'

'In Menen arresteerden ze de bekende oud-wielrenner Julien Vervaecke, bijgenaamd Ouwen Frieke. Vervaecke had het gewaagd om te protesteren tegen het feit dat de soldaten het meubilair van zijn café aan de Rijselstraat op straat hadden gesleept om het te gebruiken als barricade tegen de Duitsers. Een jaar later hebben Duitsers het lijk van Vervaecke opgegraven in Roncq. Hij bleek gefusilleerd. Waarom? Volgens iedereen die hem kende deed Vervaecke niet aan politiek, was hij geen spion en was hij al helemaal niet Duitsgezind.'

Nog zo'n verhaal. Op 18 mei 1940 doodden de Britten, om welke reden is niet duidelijk, landbouwer Joannes De Beenhouwer uit Okegem. Ze hebben hem begraven in een tuin in de buurt. Gilbert Dubois: 'Rechtstaand en met zijn hoofd boven de grond.'

Zenuwachtige Britten

Vanwaar die moordexpedities door de Britten, waarom die gruwel? 'Ze ontkennen die executies in elk geval niet', zegt Gilbert Dubois. 'Maar altijd weer rechtvaardigen ze hun acties door te zeggen dat het om snipers ging, scherpschutters. Welnu, we weten dat dat nonsens is. De meeste mensen die ze hebben omgebracht, waren onschuldige burgers. Oké, bij de 16 tot 18 mensen die ze in Helkijn hebben doodgeschoten, zaten een verdwaalde Belgische militair en een gevangene die in Doornik gaan lopen was. Maar de rest: onschuldigen!'

Voor Dubois is het wel duidelijk waarom die Britten zo tekeergingen. 'Ze moesten terugtrekken en waren doodzenuwachtig. Zo zenuwachtig, dat ze herhaalde keren op eigen mensen hebben geschoten! Wie hen ook maar een beetje verdacht leek, pakten ze. Zo stelden ze voorbeelden en krikten ze het eigen moreel op.'

Dat ze brave mensen voor de kop schoten, vindt Dubois niet te vergoelijken. 'Absoluut niet, en daarom doe ik dit opzoekwerk. Omdat die mensen niet vergeten mogen worden. En omdat zulke dingen nog elke dag gebeuren. Kijk maar naar de videobeelden die deze week opdoken van die beschieting in Irak door een Amerikaanse helikopter.'

Dubois weet ook waarom de verhalen van moordende Britten tijdens de meidagen van 1940 tussen de plooien van de geschiedenis zijn gevallen. 'De Britten zijn uiteindelijk onze bevrijder geworden. Over wat in 1940 is gebeurd, wilde men dan ook niet moeilijk doen.'

Getuige Robert Van Schandevijl (82)

'Ze moesten hun eigen graf delven'

GENT/DENDERHOUTEM - Robert Van Schandevijl (82) was 12 jaar toen in zijn dorp, Denderhoutem, in mei 1940 drie mannen door de Britten werden vermoord. 'Jozef Van Geem was in de berm gras aan het afsnijden voor zijn konijnen. Tussen dat gras lag de kabel van de veldtelefoon van de Engelsen. Volgens de ene versie heeft Jozef per ongeluk die kabel doorgesneden, volgens de andere heeft hij die kabel alleen maar verlegd. In elk geval: de Engelsen hebben hem opgesloten in een boerderij.'
Toen zijn neef, Miel Van Der Schueren, van dat voorval hoorde, spoedde hij zich naar de Engelsen om hen uit te leggen dat het een misverstand was. Miel sprak goed Engels en dat was genoeg om hem verdacht te vinden. Ook Miel werd opgesloten, samen met krantenbezorger Leopold Beeckman uit Iddergem (Denderleeuw), die zo onvoorzichtig was geweest 's avonds het licht van zijn fiets te laten branden en daarvoor door de Engelsen werd opgepakt.

Ze hebben die drie overgebracht naar een varkenskot op Ter Linden. 's Nachts hebben ze die mannen op een weide hun eigen graf laten graven. Toen hebben ze eerst Jozef Van Geem en Leopold Beeckman doodgeschoten. Miel Van Der Schueren stortte zich vervolgens vertwijfeld op de soldaten, die hem met de bajonet hebben afgemaakt. 'Mijn vader heeft dagen later, toen de Engelsen weg waren, de graven gevonden. Met een schop is hij, samen met Miels broer Omer, beginnen graven en zag hij snel wie daar begraven lag. Ik mocht niet dichterbij komen. Mijn vader vond het te gruwelijk.'