Karel Martel en de Slag bij Poitiers

 

Karel Martel en de Slag bij Poitiers

Deze Frankische koning is over het algemeen onbekend. Toch heeft Europa zeer veel aan hem te danken. Het was immers Karel Martel die de moslimopmars in Europa een halt toe riep en daarmee de tot dan toe de onoverwonnen legers van de Islam een eerste beslissende nederlaag toebracht. Zonder deze overwinning had de wereld er totaal anders uitgezien en was er van het huidige Europa met onze normen en waarden, cultuur en andere verworvenheden totaal geen sprake geweest.

Leven van Karel Martel

Karel Martel werd geboren in Herstal (in het huidige Wallonië) op 23 augustus 676. Hij was een onwettige zoon van Pepijn II en zijn concubine Alpaida. Karel werkte zich op boven zijn jongere halfbroers, de Pepiniden en andere rechtmatige erfgenamen van Pepijn II.

In de onzekere toestand na de dood van Pepijn II in 714 had de Friese koning Radboud Utrecht heroverd op de Franken en met zijn vloot in 716 zelfs Keulen bedreigd tijdens de Slag bij Keulen, die de Friezen wonnen. Karel Martel zijn eerste overwinning als aanvoerder van het Frankische leger kwam in 716 in de Slag bij Amel. Daar versloeg hij de Neustrische koning Chilperik II door hem te overvallen met een hinderlaag. In 717 maakte Karel Martel zich van de totale macht meester en werd koning der Franken. Het jaar daarop verdreef hij de Saksen en won waarschijnlijk zo ook Utrecht terug. Toch was dit alles slechts klein bier ten opzichte van wat hij nu moest gaan presteren.

Opkomst en opmars van de islam

In minder dan honderd jaar na het ontstaan van de islam op het Arabische schiereiland en het overlijden van de profeet Mohammed had de islam zich gewapenderhand eigengemaakt van een ongelofelijk gebied dat zich uitstrekte van Iran tot Spanje. Hierdoor beschikten de moslims over het grootste en machtigste rijk van de toenmalige wereld. In 731 bedreigden de moslims in Spanje reeds verschillende jaren de Franse grensgebieden.

Hertog Odo van Aquitanië, koning van het gebied tussen het Frankische en het moslimrijk, was niet in staat geweest hun opmars te stoppen. Gedwongen tot onderhandeling gaf Odo de hand van zijn dochter aan Othmar, een van hun emirs. Deze alliantie met ongelovigen wekte de woede van Karel op, die daardoor Odo aanviel en versloeg in 731. In 732 trok Abd er Rahman, moslimgouverneur van Spanje, over de Pyreneeën. Hij veroverde Bordeaux, plunderde deze stad, en trok verder noordwaarts (1) tot aan de Loire. De islam stond nu op het punt door te dringen tot het hart van Europa.

De slag bij Poitiers (732)

Bedreigd door de invasie van de moslims stelde Karel Martel in zeven haasten een leger samen en trok zijn vijanden tegemoet. Bij de samenvoeging van de Clain en de Vienne ergens tussen Tours en Poitiers ontmoetten de beide legers zich.

De Franken waren goed gekleed op de kou, en hadden het voordeel van bekendheid met het terrein. Tegelijk hadden de Franken het nut van de stijgbeugel ontdekt en ondervonden dat ze hiermee vaster in het zadel zaten. Dit was nodig voor hun zware Frankische bijlen, tweesnijdige zwaarden en hun haaksperen, waarmee ze de moslimschilden konden wegrukken, zonder zelf hun evenwicht te verliezen en van hun paard te vallen.

De Arabieren waren veel minder goed op de kou gekleed, maar hadden numeriek (2) een veel sterker leger. Abd er Rahman vertrouwde op het numerieke overwicht van zijn cavalerie, de Saraceense soldaten droegen een pantser evenals hun paarden en waren bewapend met lange zwaarden en lansen. Verder beschikten de moslims over aanzienlijke aantallen berbercavalerie. Deze waren in het Arabische leger waarschijnlijk niet- of slechts licht bepantserd aangezien snelheid hun hoofdwapen was. Deze met bogen bewapende troepen moesten ongrijpbaar rond de vijand zwerven en hen bestoken met een regen van pijlen. Als de vijand voldoende verzwakt was volgde de beslissende charge, waarbij ze de zwaardere cavalerie ondersteunden.

Gedurende zes dagen waren er slechts kleine schermutselingen. Geen van beide partijen wilde aanvallen. Pas op de zevende dag begon de echte veldslag. Karel Martel koos een defensieve positie, en zijn dicht opeengepakte infanterie - bewapend met zwaarden, schilden en speren - vormde waarschijnlijk een soort falanx. In een van de zeldzame gevallen waarin Middeleeuwse infanterie stand hield tegen cavaleriecharges (3) weerstonden de gedisciplineerde Frankische soldaten de Saracenen, hierbij geholpen door het terrein. Twee volle dagen wisten de Franken de steeds terugkomende aanvalsgolven van de moslimcavalerie te weerstaan om vervolgens het moslimleger ‘s nachts tot de terugtocht te dwingen. Tussen de 10.000 moslimlijken werden de volgende dag teruggevonden, waaronder die van Abd er Rahman (4).

Gevolg van Slag bij Poitiers

Het Arabische leger trok zich terug over de Pyreneeën waarop Karel Martel het gebied tussen Arles en Avignon zuiverde in de daaropvolgende jaren. Nog eenmaal streed hij tegen de moslims, door een leger aan de rivier Berre bij Narbonne te verslaan. Toch bleven de moslimlegers op het Iberische schiereiland aanwezig tot de val van Cordoba pas in 1492 de reconquista voltrok. De slag bij Poitiers wordt hoe dan ook beschouwd als een keerpunt in de opmars van de islam in Europa en is dus van kapitaal belang geweest voor alles waar wij als Europa nu voor staan. Zijn bijnaam Martel (klemtoon op de laatste lettergreep) heeft Karel in deze slag verdiend en betekent hamer. Daarmee wordt de spreekwoordelijke hamer bedoeld waarmee Karel de Arabieren 'vermorzelde'. Deze naam doet hem zeker eer aan daar hij toch maar een tot dan onoverwonnen en in mankracht superieur leger van de toenmalige enige supermacht ter wereld met succes te lijf is gegaan. Zo heeft hij toen de basis gelegd voor de opkomst van supermacht Europa in de late Middeleeuwen.
In het decennium na Poitiers leidde Karel het Frankische leger tegen de oostelijke hertogdommen Beieren en Alemannië, en tegen de zuidelijke hertogdommen Aquitanië en Provence. Hij trad op in het conflict met de Saksen met gematigd succes, de volledige overwinning op de Saksen zou voor zijn kleinzoon Karel de Grote zijn.

Karel Martel sterft op 22 oktober 741 in Quierzy, in het huidige departement Aisne (Frankrijk). Hij ligt nog altijd begraven in de Saint-Denisbasiliek te Saint-Denis, nabij Parijs.

F. VDL
Commilito NSV!-Hasselt
[Ontgroeningswerk]

(1) Een mogelijk motief was een gerucht van de rijkdom van de kathedraal in Tours, en het idee deze ook te plunderen.
(2) 80.000 man tegenover 20.000 Franken.
(3) Pas in 1302 werd er terug een voorbeeld geleverd dat infanterie met succes cavaleriecharges kan weerstaan, naast in Vlaanderen werd ook in Schotland en Zwitserland rond die tijd een gelijkaardig voorbeeld geleverd.
(4) De Franken verloren 1.000 man in de strijd, slecht een tiende van dat van de moslims.