Machiavelli's Stellingen over Staat en Politiek

 

Machiavelli's Stellingen over Staat en Politiek

Iedereen met een beetje kennis van politiek of geschiedenis heeft wel eens gehoord van Machiavelli. Men verbindt hem onmiddellijk met de bekende leuze “het doel heiligt de middelen”. En daar stopt het dan ook meestal, men beschouwt hem dan ook niet voor niets vaak als een van de bronnen van het fascisme of andere totalitaire systemen. Niets is echter minder waar. In dit artikel breng ik de werkelijke standpunten van Machiavelli naar voren.

Machiavelli was een Middeleeuws politiek denker (15e eeuw) die ook bepaalde functies bekleed heeft in de republiek van Florence. Maar over zijn leven en carrière ga ik het niet hebben, wel over zijn boek ‘Discorsi’. Machiavelli schreef ook het bekendere (maar kleinere) boek “De Vorst” waarin hij uitlegt hoe een vorst zich moet gedragen in specifieke situaties.

Voor ons is dit echter vrij irrelevant en ik ga mij dan ook beperken tot het meer omvangrijke en inhoudelijk sterker ‘Discorsi’. Hierin brengt Machiavelli ideeën naar voor over staat en politiek. Hij beschrijft hierin de ideale staat, de schepping ervan, de hervorming ernaar, de organisatie ervan, enz. Maar ook hoe vorsten moeten reageren in bepaalde situaties, hoe samenzweringen organiseren en (Middeleeuwse) militaire strategieën komen aan bod. Ik zal me bij dit artikel beperken tot de relevante aspecten.

Uit de geschiedenis valt veel te leren

Machiavelli ziet de geschiedenis als een steeds wederkerende cirkel (1) wat wil zeggen dat elk huidig probleem zich in de geschiedenis al eens heeft voorgedaan en er dus ook al eens een oplossing voor is gevonden. Uit de geschiedenis kan dus geleerd worden, men moet het wiel immers geen tweede keer uitvinden! Om zijn ideale staat te vinden gaat Machiavelli dan ook in de geschiedenis op zoek en hij vindt deze in de Romeinse Republiek (Niet te verwarren met het Romeinse Keizerrijk!). Hij baseert zich daarvoor op het werk van Titus Livius, een Romein die de hele geschiedenis van de Romeinse Republiek beschreven heeft.

6 staatsvormen

Welke staatsvorm moet er nu gekozen worden volgens Machiavelli? Er bestaan volgens hem zes: drie goede en drie slechte. De drie goede zijn monarchie, aristocratie en democratie. De drie slechte zijn de tegenpolen van de drie goede: tirannie, oligarchie en anarchie. Als een volk geregeerd wordt door een vorst, dan kan deze makkelijk door zijn onbeperkte macht een tiran worden. Door zijn schandalig gedrag kan de adel schrik krijgen voor de vorst en zal deze uiteindelijk afzetten. De aristocratie zal echter snel op hun beurt het volk gaan uitbuiten en een oligarchie worden. De bevolking zal in opstand komen en een democratie stichten. Deze zal door besluiteloosheid rap afglijden naar een anarchie. Er zal weer nood zijn aan een krachtig figuur en zo zitten we weer bij de monarchie. Deze cyclus wordt volgens Machiavelli door elk volk doorlopen, al kunnen er natuurlijk wel eens wat stappen overgeslagen worden. Deze cyclus kan echter maar een paar keer doorlopen worden door een volk voor het ten prooi valt aan de inval van een sterker volk of gewoon ten onder gaat aan zichzelf.

Alle bestuursvormen zijn dus slecht volgens Machiavelli daar de drie goede te vlug afglijden naar hun slechte tegenpolen. Het ideaal bevindt zich dus in de combinatie van de drie goede staatsvormen die elkaar onderling controleren. Voorbeelden hiervan zijn de Romeinse Republiek, maar ook Sparta, welke het langst durende rijk ooit was. Dit in tegenstelling tot de nu zo bejubelde Atheense democratie die nooit langer dan 100 jaar heeft bestaan!

Organisatie van de Romeinse Republiek

Uit de adel werd een senaat gekozen die wetsvoorstellen kon maken en deze bekrachtigen. Uit het volk werden tribunen gekozen. Deze hadden vetorechten om het volk tegen de adel te beschermen. Ze hadden dus een negatieve macht en waren soms zelfs even machtig als de consuls. Er werden twee consuls verkozen die de republiek feitelijk bestuurden als een soort presidentsduo met veel macht. Een ervan werd verkozen uit de tribunen en een uit de senaat. Deze twee werden voor één jaar benoemd. Legercommandanten werden op een gelijkaardige manier verkozen.

Beperkt mandaat (2)

Dat deze functies beperkt werden in de tijd was volgens Machiavelli zeer belangrijk aangezien verlenging van mandaten nefast is voor de vrijheid van een volk. Vrijheid is immers het belangrijkste voor een volk, maar daar later meer over. Door de verlenging van zijn mandaat als legercommandant kon Julius Caesar immers het complete vertrouwen van zijn legioenen winnen en de macht grijpen in Rome. Dit betekende het einde van de Romeinse Republiek en het begin van het Keizerrijk. Dit moment wordt dus door Machiavelli als het begin van het einde gezien. Caesar is dus geen held zoals hij tegenwoordig word voorgesteld maar een machtswellusteling die niet geïnteresseerd was in het welzijn van het volk. Het Romeinse volk verloor toen immers zijn vrijheid en kreeg het nooit meer terug! Sindsdien is het Romeinse Rijk ook nog maar marginaal gegroeid afhankelijk van de capaciteiten van de Keizers. Dat de president van de VSA maar een maal herkozen kan worden heeft dus zijn nut. In Venezuela probeert de communist Hugo Chavez de absolute macht te grijpen door deze wijze maatregel uit de grondwet te laten halen.

Een ander voordeel van beperkte mandaten is ook dat meer mensen ervaring opdoen op het hoogste niveau, wat altijd nuttig is in tijden van crisis. Ook bemoeilijkt het weer dat er één persoon de absolute macht kan grijpen.

Leeftijd speelt geen rol (3)

Termijnen mochten dan wel beperkt zijn in de tijd, voor de benoeming tot de hoogste functies werd geen rekening gehouden met de leeftijd of afkomst (stand) van de kandidaat. Zo is er ooit een consul verkozen die slechts 23 jaar was! Capaciteiten gaven dus de doorslag, wat volgens Machiavelli een teken van de grootsheid van een natie is. Dit begint ook bij ons eigenlijk nu pas ingang te vinden, 20 jaar geleden moest je immers nog bijna bijaard zijn om kans te maken minister te worden. Men vond dit vroeger dan ook meestal enkel terug bij totalitaire systemen, die wel capaciteiten boven leeftijd verkozen.

Geen pensioen (4)

Een ander teken van grootsheid volgens Machiavelli is dat politici (of militaire commandanten) die topfuncties bekleed hebben na het aflopen van hun mandaat niet op pensioen gaan maar willen verder werken onder het commando van iemand die daarvoor misschien hun ondergeschikte was. Ook hiervan is er in ons land geen sprake. Alle ex-premiers gaan op pensioen of vluchten naar het Europese toneel. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Israël. Ehud Barak, zelf ex-premier, diende tot vorige verkiezingen als defensieminister. Trouwens vinden we nog veel aanwijzingen dat de Joodse staat veel gezonder is dan de onze (bekijk het zeer harde vreemdelingenbeleid van Israël maar eens!). Poetin is een ander voorbeeld hiervan. Eerst president en nu premier.

Dictatorschap (5)

Een andere opmerkelijke instelling die Machiavelli prijst is deze van het dictatorschap. De Romeinse Republiek zag in dat de democratie in noodgevallen (als oorlog) te traag was en voerde hiervoor de instelling van het dictatorschap in. Een dictator werd benoemd met een bepaald doel en beperkt in de tijd. Een staat die deze mogelijkheid niet voorziet is volgens Machiavelli gedoemd ten onder te gaan. Uit dit standpunt wordt vaak onterecht gesteld dat Machiavelli een voorloper van het fascisme zou zijn geweest. Dit is natuurlijk totaal fout omdat de vrijheid van het volk voor hem het belangrijkste was.

Vrijheid uit gelijkheid (6)

Vrijheid is van kapitaal belang voor een volk. Volkeren vol van vrijheid zijn immers quasi onveroverbaar volgens Machiavelli. De vrijheid van een volk zal automatisch zorgen voor de vergroting van bezit en gebied. Maar voor vrijheid moet er eerst gelijkheid zijn. Als er in een republiek veel gelijkheid heerst zullen er immers het minste onrusten zijn. In deze zin prijst Machiavelli de Duitse en Zwitserse streken uit zijn tijd. (de Zwitserse streken kenden in die tijd gelijkaardige opstanden als die van ons in 1302) Deze streken kenden dan ook een grote mate van onafhankelijkheid en vrijheid. Deze gebieden zijn dan ook uiterst geschikt om een republiek te stichten. In gebieden zonder gelijkheid is het volgens Machiavelli aangewezen om een monarchie te stichten. Machiavelli verklaart dit aan de hand van nog een andere opmerking: volkeren die altijd onderworpen zijn geweest aan een ander volk zullen na het herwinnen van hun vrijheid hiermee slechts moeilijk kunnen omgaan. In deze zin worden we als Vlamingen gewaarschuwd!

De te volgen strategie voor een nieuwe republiek (7)

Maar stel, Vlaanderen wordt toch onafhankelijk! Welke strategie moeten we dan kiezen?

Uit het voorgaande en op basis van de gelijkheid die heerst in onze streken is de republiek natuurlijk het meest aangewezen boven enig ander totalitair systeem. Vervolgens moeten we bepalen wat de nieuwe republiek zich als doelstelling oplegt. Wil ze zich toeleggen op expansie of op behoud en interne rust? In het geval dat voor expansie gekozen wordt moet volgens Machiavelli het voorbeeld van de Romeinse Republiek gevolgd worden. Voor expansie is er nood aan een groot en sterk volk. Dit kan alleen verkregen worden door vreemdelingen dezelfde rechten te geven als de eigen burgers. Geen halfslachtige regeling zoals in ons land maar een totale gelijkschakeling is nodig!

Hierbij toch ook een opmerking van mij. De Romeinse Republiek deed dit enkel voor de overwonnen volken op het Italiaanse schiereiland en dus met volkeren die cultureel zeer verwant waren aan de Romeinen. Eens buiten Italië paste men een soort kolonisatiepolitiek toe waar van gelijkschakeling geen sprake meer was. Op het einde van het Keizerrijk deed men dit wel en dat was dan ook één van de redenen voor de val van het Rijk.

Wil men als Republiek de nadruk leggen op behoud en rust, dan dient men het voorbeeld van Sparta, de langst durende republiek ooit, te volgen. Hier geldt precies het tegenovergestelde, namelijk vreemdelingen totaal weren. In Sparta mochten de vreemdelingen zich niet vestigen, tenzij als handelaar, mochten zeker niet trouwen met Spartanen en mochten zelfs niet proberen zich te integreren in de Spartaanse samenleving! Hier blijkt het onzinnige van onze vreemdelingenpolitiek in België. Bij mijn weten is de doelstelling van België niet expansie en toch geeft men vreemdelingen veel rechten waaronder zelfs stemrecht, om nog maar te zwijgen over de vele regularisaties! Hieruit blijkt toch dat men vaak de basisregels van politiek vergeet. Toch heeft ook het Spartaanse systeem zijn nadelen. Als klein volk zul je nooit een groter volk kunnen bezetten. Overwinnen wel maar bezetten niet! Dit was ook de reden voor de ondergang van Sparta. Door haar superieure leger veroverde ze heel Griekenland, maar ging ten onder aan de opstanden waarvoor ze te weinig mensen had om te onderdrukken. Ook het voorbeeld van de Romeinse Republiek heeft zijn nadelen, de interne onrust is er namelijk veel groter als in de veel stabielere Spartaanse samenleving.

Armoede (8)

Een ander punt als men voor de expansiepolitiek kiest is het arm houden van de bevolking. In Rome heerste armoede onder de bevolking en dit werd zelfs bewust en openlijk in stand gehouden! Zo zijn er voorbeelden waarbij een simpele arme boer tot consul of dictator werd verkozen en die na afloop van zijn mandaat gewoon terugkeerde naar zijn armzalig bestaan. Armoede maakt de bevolking namelijk onbevreesd en ze tonen nog slechts weinig ontzag voor andere vorsten. Een krijgszuchtige bevolking is ideaal voor een expansiepolitiek! Zo stond in Rome militaire roem hoger aangeschreven als rijkdom! Denk hierbij ook aan het Bijbelverhaal van koning Salomo, de meest wijze koning ooit volgens de Bijbel. Ook hij perste zijn bevolking uit met veel te hoge belastingen. Voor Vlaanderen is dit echter niet van toepassing daar wij kiezen voor een consoliderende in plaats van een expansiepolitiek. Daar handel onze politiek bepaalt zullen we wel een grote welvaart onder onze bevolking kunnen en mogen creëren zonder dat dit voor ons volk nadelig zou zijn.

Regeneratie (9)

Men kan dan de ideale staatsvorm, wetten en samenleving hebben, na een tijd zal er onvermijdelijk verval optreden. Enkel door regeneratie kan men volgens Machiavelli dit verval beperken. Dit kan ten gevolge van interne of externe factoren gebeuren. Extern kan door een inval van een ander volk, dit kan zeer nuttig zijn omdat het onmiddellijk alles wat fout is blootlegt, maar het is uiteraard zeer riskant. Intern kan het gebeuren door een wijze heerser, maar deze zijn natuurlijk dun gezaaid en komen niet in elke generatie voor.

Bedoeling is dat er in de beide gevallen het eerbied voor godsdienst en recht hersteld worden. Godsdienst is volgens Machiavelli trouwens van kapitaal belang voor een volk. Zonder een actieve godsdienstbeoefening is een volk gedoemd ten onder te gaan. Welke godsdienst op zich speelt geen rol, zolang hij maar actief publiek beoefend wordt. Niet dus zoals in ons land waar de godsdienst naar de privésfeer verschoven is! Een ander belangrijk punt is een rechtvaardig rechtssysteem waar de bevolking vertrouwen in heeft. Dat vertrouwen is zelfs het belangrijkste, al volgt dat natuurlijk uit de rechtvaardigheid. Om de eerbied voor godsdienst en recht te bekomen en te behouden, zijn volgens Machiavelli censuur en soms harde voorbeelden nodig. Twee dingen waar de moraalridders van onze regering niet van willen horen, al kunnen wij als NSV! over censuur wel wat mee spreken!

Ook voor een godsdienst is regeneratie nodig. Om de 3.000 à 4.000 jaar ontstaat er immers een nieuwe grote godsdienst, veelal door het verval van de vorige.

Radicaal hervormen (10)

De staat is zo in verval geraakt dat hij nodig hervormd moet worden. Volgens Machiavelli zijn logica kan dit alleen gebeuren door één persoon die alle macht neemt en daarbij enkel aan het heil van het volk vooropstelt. Een raad van wijzen om een staat te hervormen zal nooit werken! Enkel één persoon kan de nodige daadkracht aan de dag leggen. In deze zin heeft hij dan ook de uitspraak gedaan: “Het doel heiligt de middelen”. De hervormer mag bijvoorbeeld politieke moorden doen als dit nodig zou zijn om het volk of de staat terug gezond te krijgen. En natuurlijk moet de ambtstermijn beperkt in de tijd zijn.

Besluit

Bij deze een inleiding in het werk van Machiavelli, men vindt er toch wel heel wat nationalistische grondgedachten in terug en als het aan mij ligt is het verplichte lectuur voor iedereen met politieke ambities.


Crusader

[Dit artikel is een adaptatie van de toespraak gegeven op de referatenavond van NSV!-Hasselt. Crusader is Commilito en medewerker aan de Nationalistische Vormingscel. De meningen geuit in dit opiniestuk weerspiegelen echter niet noodzakelijk deze van de NSV!]

Alle pagina’s verwijzen naar de overeenkomstige pagina’s in de Nederlandstalige vertaling van de “Discorsi” van Niccolo Machiavelli (uitgeverij Ambo)

1) Machiavelli was echter geen heiden, hij ontkent immers dat de geschiedenis geen begin zou hebben.
2) p473
3) p252
4) p186
5) p181
6) p235, p266
7) p109, p272
p475
9) p383, p130
10) p123