Politieke versnippering

Politieke versnippering tegengaan is geen panacee

Politieke versnippering weerspiegelt grondige maatschappelijke veranderingen. Die tover je niet institutioneel weg

De poging om een oplossing te vinden voor de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde is mislukt. De kansen op een akkoord zijn in elk geval zeer klein. Hoe moeten we die nieuwe mislukking opvatten? Er zijn vele antwoorden, met twee belangrijke nieuwe elementen.

De regionalisering, de communautarisering en het federalisme beginnen grote politieke en institutionele effecten voort te brengen. Het louter bestaan van de gewesten en de gemeenschappen maakt onderhandelingen complexer omdat de aanpak van problemen nu minder globaal en minder geïntegreerd is. Minder geïntegreerd, omdat nu in elke partij verantwoordelijken zijn die de federale visie verdedigen en anderen die de regionaal-communautaire zienswijze verdedigen.

Bovendien heeft de ontkoppeling van de verkiezingen de asymmetrie geïntroduceerd. Die tussen de federale regering en de regio's is er gekomen na de regionale verkiezingen van 2004. In 2009 is die asymmetrie nog versterkt. Open VLD zit (zat) federaal in de meerderheid en zit regionaal in de oppositie. Voor de MR geldt aan Franstalige kant hetzelfde. Voor de sp.a, de N-VA en Ecolo geldt het omgekeerde. CD&V, PS en cdH zitten overal in de meerderheid, en Vlaams Belang, LDD en Groen! (Brussel uitgezonderd) zitten overal in de oppositie.

Door d nauwe verwevenheid van het politieke op federaal en op regionaal niveau wijzigt deze situatie de werking van de politiek aanzienlijk.

Een ander belangrijk element is de steeds grotere politieke versnippering. In het federale parlement zitten nu vertegenwoordigers van liefst twaalf partijen: CD&V, Open VLD, sp.a, LDD, Vlaams Belang, Groen!, N-VA, PS, MR, Ecolo, cdH en Front National. Bij de verkiezingen van 1950 haalde de CVP in Vlaanderen 60 procent van de stemmen en had ze bijna 35 procentpunten voorsprong op de tweede, de BSP. Bij de regionale verkiezingen van 2009 kreeg CD&V 22,9 procent van de stemmen, een belachelijk zwakke score voor de grootste formatie. In de jaren 50 haalden de belangrijkste politieke families, de socialisten en de christendemocraten, samen 85 procent. Vandaag geen 40 procent.

Die fragmentatie heeft enorme gevolgen. Ze maakt het noodzakelijk verschillende partners samen te brengen om aan een parlementaire meerderheid te geraken, en er zijn aanzienlijk wat partners nodig bij onderhandelingen. Aan speciale meerderheden komen lijkt onmogelijk geworden.

Kunnen die fragmentatie en haar gevolgen worden vermeden? Er zijn twee stromingen. Institutionalisten menen dat de juridische en institutionele contrainte sterke effecten heeft. Anderen zien instituties vooral als product van de maatschappij.

Volgen we de eerste school, dan zou de kieswet wijzigen naar meerderheidsmodel laten vermoeden dat een verkiezing volgens het meerderheidsprincipe ('the winner takes it all') de parlementaire vertegenwoordiging zou kunnen wijzigen: er zouden zich duidelijke meerderheden aftekenen. De politieke versnippering zou dus simpelweg worden tegengaan door de kieswet te wijzigen.

De andere school zal opmerken dat de politieke fragmentatie toch is geëvolueerd, zonder dat het kiessysteem is gewijzigd. Wat zou aantonen dat het kiesstelsel op zich geen effecten teweegbrengt, wel dat die effecten variëren in functie van maatschappelijke ontwikkelingen en van de nationale cultuur. Het verkiezingssysteem is identiek in Groot-Brittannië, India en Canada, maar resulteert toch niet in dezelfde politieke configuraties. Voor Griekenland, Spanje en Portugal geldt dan weer dat hun proportionele systemen vandaag quasitweepartijenstelsels baren.

KANALISEREN

Bovendien valt af te wachten of de effecten wel dezelfde zouden zijn bij Franstaligen en Vlamingen. Men zal opwerpen dat er dan een andere institutionele weg kan worden ingeslagen: die van een doorgedreven federalisme - verkeerdelijk 'confederalisme' genoemd. Daar is toch een sterke vraag naar in Vlaanderen. Maar bijt de slang zich dan niet in de eigen staart? Want waar is de politieke versnippering het indrukwekkendst in België en Europa? In Vlaanderen, en ook meer en meer in Nederland, dat er vaak model staat.

Deze kanttekeningen hoeven natuurlijk een institutioneel debat niet te verhinderen. Maar ze moeten ons ook hoeden voor naïviteit: politieke versnippering is een culturele en politieke vertaling van fundamentele wijzigingen in de maatschappij, vooral in Vlaanderen. Een institutionele verandering kan die misschien wel kanaliseren, maar ze kan hun uitdrukking niet verhinderen.

Pascal Delwit
n Is politicoloog aan de Université Libre de Bruxelles (ULB).
n Acht onderhandelingen complexer omdat ze nu minder globaal en geïntegreerd moeten verlopen.
n Vindt ook de asymmetrische regeringen en de politieke versnippering pijnpunten.

Bijt de slang zich bij doorgedreven federalisme niet in de eigen staart?

© 2010 Mediafin

Publicatie: De Tijd
Publicatiedatum: zaterdag 24 april 2010
Auteur: Van Hamme Franky;