Machiavelli: gewetenloze opportunist of realist?

 

Machiavelli: gewetenloze opportunist of realist?

Ex: http://www.nationalisme.info/

In 1469 werd Niccolò Machiavelli geboren in Florence. De veelbesproken figuur leefde in een tijdperk waarin West-Europa stond te trillen op haar grondvesten. De Renaissance, ontdekkingsreizen, de boekdrukkunst, Keizer Karel, noem maar op, het gebeurde allemaal tijdens het leven van Machiavelli.

Ten midden van deze woelige periode bestond Italië uit een schakering van stadstaten en gewesten, terwijl bv. Spanje en Frankrijk reeds eenheidsstaten werden. Een groot deel van zijn leven (van 1498 tot 1512) was hij actief in de politiek van de Florentijnse republiek. Hij stond er in die periode aan het hoofd van de tweede kanselarij. Ik ga hier niet heel de werking van deze stadstaat uitleggen, gezien dit niet zou bijdragen aan het verdere verloop van het artikel. Waar ik op wil wijzen is dat dit een vrij machtige positie was en dat hij aan het hoofd stond van bijvoorbeeld defensie, binnenlandse aangelegenheden…

Na de terugkomst van de Medici’s, waar hij ook nog bij in dienst is geweest achteraf maar geen grote rol meer speelde in het bestuur, schreef hij een aantal van zijn meesterwerken. Het bekendste is ongetwijfeld ‘Il Principe’ (‘De Heerser’) dat hij schreef in 1513. Hij trachtte hierin te beschrijven hoe “een heerser” aan de macht moest komen, en moest blijven. Hij was de eerste die op die manier de politiek begon te beschouwen als een wetenschap op zich.

Hij refereerde vaak naar ofwel zijn eigen tijd, ofwel de klassieke oudheid. Wie hij zag als een goed heerser was de beruchte Cesare Borgia. Dit was een nogal berucht figuur, gezien hij niet bepaald terugdeinsde voor moord of verraad. Machiavelli beschouwde dit echter niet als negatief, zijn werk ‘De Heerser’ was daarom een modelvoorbeeld van utilistisch denken. “Het doel heiligt de middelen” zou een uitspraak zijn die perfect het denken van Machiavelli samenvat, hoewel dit geen uitspraak is die van hemzelf komt.

Dit, en o.a. een aantal opvallende citaten die ik er aan kan toevoegen, zorgen dat hij een politiek incorrect figuur blijft tot op de dag van vandaag.

“De mensen zijn zó onnozel en ze richten zich zo op hun directe behoeften dat iemand die bedriegt altijd wel iemand vindt die zich wil laten bedriegen”.

of nog eentje:

“[…] om zijn machtspositie te handhaven, is hij dikwijls genoodzaakt te handelen in strijd met de betrouwbaarheid, de barmhartigheid, de menselijkheid en de godsdienstigheid. En daarom is het nodig dat hij mentaal bereid is een andere koers te gaan varen als de grillen van het lot en de veranderende situaties hem dat voorschrijven. En hij moet het goede niet achterwege laten wanneer dat mogelijk is, maar van de andere kant moet hij in staat zijn over te stappen op het kwade wanneer de noodzaak hem daartoe dwingt.”

Het doel heiligt de middelen…

Dit geeft hem, ten onrechte, de bijklank van een gewetenloze ploert die enkel met carrière maken bezig is. Niets is minder waar!

Het enige wat Machiavelli deed was de technische gerichtheid op wat politiek nuttig is te scheiden van het morele en theologische aspect van goedheid en rechtvaardigheid. Hij wijst een daad voor eigenbelang zonder meer af, hij stelt namelijk het staatsbelang voorop. Dit maakt van hem een amoreel, maar geen immoreel, denker. Hij stelt slechts een rationele methode voorop die elke improvisatie en elke toevalligheid in het politieke handelen uitsluit.

Concreet wil dit zeggen, naar de hopeloze pacifisten die dit lezen, dat hij het gebruik van geweld niet bij voorbaat afkeurt. Dit wil niet zeggen dat hij dit daarom verkiest. Hij stelt een morele handeling voorop, maar als het lot er anders over beslist, wijst hij de andere weg niet af. Voor hem gaat het dus niet op ten allen tijde vrede voor te schrijven, wanneer dit onmogelijk is om te handhaven.

Bovendien moet ik hierbij vermelden dat zijn wereldbeeld vaak samen gaat met een pessimistische kijk op de mens. Hiervoor kan ik verwijzen naar het eerste citaat. Volgens Machiavelli is de mens van nature geneigd tot het kwade. Hij beschouwt het begrip ‘vrije wil’ dan ook niet als keuze tussen goed en kwaad, maar als een mogelijkheid om datgene wat men wil bereiken te realiseren. Vrijheid is dus niet meer dan een technisch standpunt, geen ethisch.

Een tweede aspect wat hem typeert is een uiterst realistische benadering van de feiten. Dit is het best te illustreren met nog een citaat:

“Maar aangezien het mijn bedoeling is iets te schrijven dat nuttig is voor diegene die het begrijpt, vind ik het beter me te houden aan de feitelijke werkelijkheid van de dingen dan aan de gefingeerde voorstelling ervan.”

Dit laatste is ook iets waar vele idealisten vandaag de dag geen rekening mee houden. Zij die getekend zijn door het huidige tijdperk, met geen enkel vermogen om zich in een andere situatie van vredestijd en welvaart te verplaatsen.

Besluit

In mijn besluit kan ik stellen dat Machiavelli slechts een realist is en dat hij enkel door velen van deze tijd als een gewetenloze opportunist zal beschouwd worden. Dit zegt echter niets over de waarde van de gedachtegang van Machiavelli, maar enkel over de salonidealisten die in slaap zijn gevallen door hun eigen, tamme wereldje als wereldbeschouwing voor ogen te houden.


Soldaat van het Woord

[Soldaat van het Woord is Commilito en medewerker aan de Nationalistische Vormingscel. De meningen geuit in dit opiniestuk weerspiegelen echter niet noodzakelijk deze van de NSV!]